Pandemi dönemindeki durgunluk, üreticiden lojistikçiye binlerce şirketi ve milyonlarca çalışanı etkiledi. Tedarik zincirindeki ekonomileri kırılgan ülkelerde artık kalkınma sorunu haline gelen bu durum karşısında pek çok uluslararası kurum ve sektör birliği, çeşitli girişimler etrafında bir araya gelerek konuya dikkat çekmek ve çözüm üretmek için harekete geçti.

Tuba Kobaş Huvaj / TTSİS Araştırma müdürü

Koronavirüs salgını dünya ekonomisini önce arz, sonra talep şokuyla vurdu. Eurostat perakende araştırması verilerine göre; dünyanın en büyük tüketici ürünleri pazarlarından AB27’de Mart ve Nisan aylarında satışlar ciddi oranda düştü. Krizin Avrupa’ya ulaşmasından hemen önceki Şubat ayı ile karşılaştırıldığında Nisan ayındaki toplam perakende ticareti yüzde 20 oranında düştü. Bu düşüş içinde yiyecek-içecek sektörünün payı sadece yüzde 1.4 iken, en kritik düşüş yüzde 77.8 ile tekstil, hazır giyim, deri sektöründe yaşandı. Onu yüzde 43 ile otomotiv yakıtı, yüzde 41.5 ile bilgisayar ekipmanı, kitap-dergi ve yüzde 34 ile elektronik ve mobilya izledi. Dünya ölçeğinde de oranlar hemen hemen benzer seyretti.

Talebin bu ölçekte düşmesine hazırlıksız yakalanan hazır giyim markalarının çoğunluğu ise ilk tepki olarak tedarikçilerine sipariş iptalleri, ertelemeler, ödeme ötelemeleri gibi taleplerle geldi. Sektörden alınan duyumlara göre, halihazırda kesilmiş kumaşlar, dikilmiş ürünler, hatta yola çıkmış kargolar dahi bazı alıcılar tarafından iptal edilmek istendi. Dünya hazır giyim perakende piyasası büyüklüğünün 1.5 trilyon dolar ve uluslararası ticaret hacminin 505 milyar dolar (tekstil ile birlikte 820 milyar dolar) olduğu düşünüldüğünde, sadece iki aydaki bu durgunluğun sektörün tedarik zincirindeki üreticisinden lojistikçisine kadar binlerce şirketi ve milyonlarca çalışanı etkilediği söylenebilir.

Üstelik bu sektörün en önemli tedarikçileri arasında bulunan Bangladeş, Kamboçya, Myanmar, Vietnam gibi ülkelerin çoğu en az gelişmiş ülkeler kategorisinde ve ekonomileri oldukça kırılgan. Yine bu ülkelerin çoğunun ihracatlarında tekstil ve hazır giyim ürünlerinin payının çok yüksek olması, bu sektördeki en ufak bir dalgalanmanın bu ekonomilere doğrudan etkisinin hızlıca hissedilmesine yol açıyor. Bunun iş gücü piyasasına yansıması ise zaten oldukça düşük ücretlerle çalışan milyonlarca kişinin gelirini kaybetmesi, kapsayıcılığı düşük ve zayıf olan sosyal güvenlik sisteminin çökmesi ve bu ülkelerde hissedilen yoksulluğun daha da dramatik boyutlara gelmesi demek.

Artık bir kalkınma sorunu haline gelen bu durum karşısında pek çok uluslararası kurum ve sektör birliği çeşitli girişimler etrafında bir araya gelerek konuya dikkat çekmek ve çözüm üretmek için harekete geçti. Aralarında belki de en kapsamlısı Sendikamızın da üyeleri arasında bulunduğu Uluslararası Tekstil Üreticileri Federasyonu’nun (ITMF) da girişimleriyle başlatılan COVID Ortak Endüstri Bildirgesi oldu.

Sendikamız da dahil olmak üzere dünya tekstil ve hazır giyim endüstrisinin hemen hemen tüm değer zincirini temsil eden birliklerin imzaladığı bildirge hükümetlere,

• Uluslararası finans kuruluşlarının da desteğiyle, sektörde işverenlere finansa acil ve kolay erişimi sağlamaları,

• İşletmelere geçici vergi afları ve indirimleri gibi kolaylıklar sağlamaları, böylece istihdamın devam etmesi,

• Yeni ticaret sınırlamaları getirmekten kaçınmaları, özellikle bu süreçte ihtiyaç duyulan koruyucu ve sağlık ürünleri ve bunların ham maddelerine erişimin kısıtlanmaması konularında çağrı yaptı. Bildirge aynı zamanda şirketlerin de çalışanlarının gelirlerini kaybetmemeleri için sorumluluklarını yerine getirmesi ve tedarik zincirinin bir bütün olarak dayanışma içinde olması gerektiğinin altını çizdi.

Yine, Sendikamızın üst kuruluşu TİSK aracılığı ile üye olduğu Uluslararası İşverenler Örgütü’nün (IOE) Uluslararası Çalışma Örgütü (ILO), Uluslararası İşçi Sendikaları Konfederasyonu (ITUC) ve IndustriAll Küresel İşçi Sendikaları ile bir araya gelerek ortaya çıkardığı ‘Küresel Hazır Giyim Endüstrisi Eylem Çağrısı’ da küresel düzeyde ses getiren ve soruna somut çözümler arayan bir girişim oldu. Sektörel birliklerin yanı sıra dünyanın en yaygın, dolayısıyla en büyük hazır giyim alıcıları konumundaki markaları da kapsayan bu girişimin çalışmaları halen devam ediyor. Kısaca CalltoAction olarak adlandırılan girişim, hazır giyim tedarik zincirinde en kırılgan ve dolayısıyla bu durumdan en kötü şekilde etkilenen ülkeleri önceliklendirerek bu ülkelerdeki tekstil-hazır giyim işçilerini hedefleyen finansal bir yardım paketi üzerinde çalışıyor. ILO istatistiklerine dayanarak yapılan ülke seçimlerinde öne çıkan kriterler:

• Ülkenin ekonomisinin bu sektöre ne kadar bağımlı olduğu (ihracattaki ve istihdamdaki payı üzerinden)

• Ülkenin sosyal güvenlik sisteminin ne kadar kırılgan olduğu (kişi başı gelir düzeyi, sosyal güvenlik kapsamındaki çalışan oranı, sektördeki kadın istihdamının payı üzerinden)

Tüm bunlar değerlendirildiğinde, oluşturulan Yürütme Kurulu üyeleri şu ülkelerin acil yardıma ihtiyacı olduğu konusunda uzlaştı: Bangladeş, Kamboçya, Etiyopya, Haiti, Endonezya, Hindistan, Myanmar, Pakistan. Türkiye’nin de önemli bir tekstil-hazır giyim tedarikçisi olmakla birlikte öncelikli listeye alınmamasının sebebi, sosyal güvenlik sisteminin kapsama oranının yüzde 100’e yakın olması ve hükümetin bu süreçte tekstil ve hazır giyimin de dahil bulunduğu pek çok sektöre finansal destek vermesi sayesinde ‘kırılgan ülkeler’ liginden epey uzak konumlanmasıyla açıklanabilir. Ağustos 2020 itibariyle gelinen noktada IOE, uluslararası finans kuruluşları (Dünya Bankası, IMF, AB gibi) ve muhtemel donörlerle görüşmeler yaparak bir finansal yardım paketi oluşturmaya çalışıyor. Sendikamız, süreci yakından takip ediyor.

Tekstilde dünyanın en büyük tedarikçileri: Çin, AB27, Hindistan, ABD, Türkiye, Güney Kore, Vietnam, Tayvan, Pakistan, Hong Kong

Hazır giyimde dünyanın en büyük tedarikçileri: Çin, AB27, Bangladeş, Vietnam, Hindistan, Türkiye, Hong Kong, Birleşik Kralllık, Endonezya, Kamboçya

Kaynak: Dünya Ticaret Örgütü, Dünya Ticaret İstatistikleri 2020