Dört yılda bir dünya tekstil sektörünü bir araya getiren Uluslararası Tekstil Makineleri Fuarı (ITMA), geçtiğimiz yaz başında Barcelona’da gerçekleşti. Sendikamızın da geniş katılım sağladığı fuar için katılımcılarımızın değerlendirmelerine geçtiğimiz sayıda yer vermiştik. Bu sayıda Sendikamızın desteği ile fuara katılan akademisyenlerimizin, fuarda tanıtılan yeni makine ve teknolojilere ilişkin teknik değerlendirmeleri sizlerle paylaşıyoruz.

Sinem KAHVECİ, Tekstil Mühendisi

Markaların öne çıkan yenilikleri
1) Dokuma teknolojilerinde hemen hemen tüm marka makinelere, her iki kenarda telef kenarını ortadan kaldıran sistemler yerleştirilmiş. Bu özelliği, jetli ve kancalı sistemlerin her ikisinde de görebiliyoruz. Fazla sayıda dokuma makinesine sahip bir işletme de önemli bir iplik tasarrufu sağlayabilir.
2) Daha önceki fuarlarda genellikle Toyoto markasında gördüğümüz bağımsız çerçeve hareketini ( her bir çerçeve ayrı servo motorlar ile kontrol ediliyor) Picanol da bir modeline uygulamış. Bu motorların ve interface kartlarının, ilk çıktığı yıllarda pahalı olması nedeniyle rağbet yoktu. Ancak artık bu dezavantaj da aşılmak üzere. Muhtemelen gelecekte, özellikle mevcut armür sistemi tarihe karışacak.
3) Tsudakoma, hava jetli sistemde her bir ara enjektörün altına bir kapakçık yerleştirerek hava ve elektrik tasarrufu sağlamayı hedeflemiş. Yüzde 30 tasarruf elde ettiklerini iddia ediyorlar.
4) Picanol 4.60 metre eninde yüksek hızda çalışan özellikle teknik kumaş dokuyabilen ve atkı transferi pozitif olan esnek kancalı model geliştirmiş.
5) ITEMA, Discovery isimli mekikçik ve kancalı atkı atımını kombine eden, geniş ende yeni bir model geliştirmiş. Mekikçiği fırlatan burulma çubuğunu ve vuruş kolunu kaldırmış. İleri-geri hareket eden esnek kanca şeridini yerleştirmiş. Mekikçik bataryasından ağızlığa yerleştiğinde, esnek şerit atkı ipliğini tutan mekikçiği iterek ağızlıktan karşı tarafa geçiriyor.
6) Dornier, kancalı yeni bir modelinde bilinen atkı sürücüyü kaldırmış. Salınım hareketi yapan yeni bir mekanizma geliştirmiş. Sekiz atkıya kadar desteklediğini iddia ediyorlar. Bununla birlikte atkının atıldığı tarafta telef kenarını ortadan kaldıran diğerlerine göre farklı bir mekanizma geliştirmiş.
7) Smith marka modellerinde yine her iki kenarda telefi ortadan kaldıran sistemi sunmuş.
8) CCI tech daha çok geleneksel numune kumaş dokuma yapıyordu. Fuarda yenilik olarak karbon iplik ile numune dokuyabilen yeni modelini sunmuş.
9) Uster, kumaş görsel (image) analiz çalışmasına başlamış. Yeni makinelerini sergilemişler. Ancak henüz bu konuda çok yeniler. Sistem, tek renk ve basit örgülü kumaşların kalite kontrolü ile sınırlı kalıyor.
10) Uster, Tester 6’yı sergilemiş. Daha önceki cihazlarına göre en belirgin üstünlüğü birçok test modülünün sonradan eklenebilmesi. Cihazın en basit modelini alsanız bile, zamanla ihtiyaca göre yeni test modülleri ilave edilebiliyor; böylece her defasında yeni bir cihaz almaya gerek kalmıyor.
İplik teknolojisi ve makinelerinde dikkat çekici gelişmeler:
1) Toyota Helix modelinde iğ devri 50 bin civarına çıkarılmış. Makinede elektrostatik-santrifüj eğirme yöntemi kullanılmış. Daha çok teorik olarak gördüğümüz yöntemi başarılı uyguladıkları görülüyor.
• Bilezik yok,
• Kopça yok,
• Eğirme işlemini, eğirme ve sarma olarak iki kısma ayırmışlar.
Eğirme kısmı bir kutu içinde gerçekleşiyor. İplik bu kısımda bir miktar biriktirildikten sonra alt kısımda çekilerek kopsa sarılıyor. İpliğin mukavemet, uzama, düzgünlük, tüylülük gibi özelliklerini incelemek gerekiyor.
2) Spinhole balon kırıcıyı kaldırmış. Çekim bölgesindeki mesafeyi çok uzun tutmuş. Besleme ve sarım kısmında büyük tek bir balon yerine birden fazla (dört adet) küçük boyutlarda balonlar oluşuyor. Bu, makinenin yüksek hızlara çıkmasını sağlamış.
3) Corizon doğrudan iplik eğirme makinesinden örme makinesine iplik beslemeyi gerçekleştirmiş. Eğirme, makinede aşağıdan yukarı doğru gerçekleşiyor. Fitil, makinenin alt kısmından yukarı doğru sevk edilerek eğiriliyor. İplik, makinenin üst kısmında kılavuzlar yardımı ile örme makinesine yönlendiriliyor. Bu sistemin benzeri Mayer tarafından 2015 ITMA’da sergilenmişti. Ancak bazı farklılıklar mevcut.

Dijital baskı makinelerinin hızlarında ve kapasitelerinde artış
Fuarda öne çıkan konular aşağıdaki gibi özetlenebilir:
• Doğal, teknik ve geri dönüştürülmüş lif, iplik ve kumaşlar için kullanım alanları
• Robot ve bilişim teknolojilerinin tekstil üretiminde yerinin artması ve yazılım destekleri ile güçlendirilmiş otomasyon sistemleri, Endüstri 4.0 uygulamaları
• Üç boyutlu örme ve dokuma teknolojileri
• Dijital baskı teknolojisi
• Sürdürülebilir tekstil terbiyesi için prosesler, yeşil üretim ve biyo-kimyasallar
ITMA 2019’da dijital baskı makinelerinin hızlarında ve kapasitelerinde büyük artışların olduğu görülmüştür. Dijital baskı, toplam baskı endüstrisi içerisinde günümüzde yüzde 5’lik bir paya sahip olmakla birlikte gelecekte bu payının artacağı söylenebilir.
Fuarda SPG firması, Archer inkjet teknolojisini tanıtmıştır. Archer teknolojisinde baskı kafaları malzeme yüzeyinden 4 milimetre yukarıda yer almaktadır. Klasik uygulamalarda ise bu mesafe 1.5 milimetredir. Uzun püskürtme mesafesinin baskı kalitesi açısından avantaj sağladığı vurgulanmaktadır. Ayrıca mürekkeplerin sürekli olarak sirküle edebilmesi ile makine durduğunda mürekkeplerin kuruma probleminin ortadan kalktığı belirtilmiştir. Mimaki, TX300P-1800’nin üst versiyonunu ITMA 2019’da tanıtmıştır. Bu makine, hem direkt-tekstil hem de direkt-transfer baskı yapabilen hibrit bir dijital baskı makinesidir. Baskı makinesi üç farklı mürekkep kombinasyonu ile çalışabilmektedir: Tekstil pigment/direkt süblimasyon, tekstil pigment/süblimasyon transfer, direkt süblimasyon/süblimasyon transfer baskı olanakları mevcuttur. DGI (Digital Printing Incorporation) firması naylon üzerine dijital transfer baskı teknolojisini tanıtmıştır. Naylon üzerine süblimasyon transfer baskı için optimum mürekkep, transfer kağıdı ve kumaş ön işlem reçetesinin geliştirildiği vurgulanmıştır. Mouvent’de TX802 dikkat çekmektedir. Sekiz renkli çok geçişli dijital baskı makinesinde, her rengin iki baskı kafasından püskürtüldüğü böylece 2000 dpi çözünürlüğe kadar baskı sağlanabildiği ve 100 m/dak hızlara ulaşabildiği belirtilmektedir. HP, küçük, orta ve yüksek üretim kapasitelerine hizmet verebilecek üç farklı dijital baskı makinesini tanıtmıştır. MS firması, yeni Mini Lario çok geçişli, sekiz renk ve 64 baskı kafası içeren baskı makinesini tanıtmıştır. 1094 m/saat hızı ile dünyadaki en hızlı makine olarak tanıtım yapılmaktadır. Ayrıca giriş kısmında köpükle pat aplikasyonun yapılabildiği entegre MS Lario dijital baskı makinesi de fuarda yerini almıştır. Kornit Digital, polyester giysiler için endüstrinin ilk temiz, dijital, endüstriyel baskı makinesi olarak lanse ettiği Avalanche Poly Pro’yu sergilemiştir. Mürekkep ve fiziksel/kimyasal proseslerin düşük sıcaklık fiksajına göre geliştirildiği belirtilmiştir. Twine firması dünyada ilk kez olarak geliştirilen dijital iplik boyama makinelerini tanıtmıştır. Bu sistem, nakış, dikiş, örme vb. gibi amaçlarla kullanılacak çok çeşitli polyester iplikleri boyayabilmektedir. Giysi ve çoraplardan otomotive kadar çeşitli uygulamalarda baskılı ipliklerin kullanılabileceği, zaman tasarrufu ve özel üretim için bu tekniğin avantajlı olacağı belirtilmektedir.

Endüstri 4.0 entegrasyonu
ITMA 2019’da öne çıkan konu, Endüstri 4.0 entegrasyonunun yaygınlaşmasıdır. Dijitalleşme, bilgisayarlı uzaktan kontrol, proses kontrol ve yapay zeka uygulamalarının üretim proseslerine adaptasyonu ile ilgili çalışmalar göze çarpmaktadır. Örneğin, tekstil terbiye makineleri otomatik atkı düzelticileri, proses kontrol cihazları gibi test ve kontrol ekipmanları üreten Mahlo firması, mSmart isimli Endüstri 4.0 uygulamasını tanıtmıştır. Geliştirilen dijital sistemler verileri üretimin çevrimiçi olarak kontrol edilmesinde kullanılabilmektedir. Ayrıca veriler geliştirilen veri yönetim sisteminde toplanmakta ve proseslerin optimizasyonu ve üretimdeki zayıf noktaların minimize edilmesinde kullanılabilmektedir. Bir başka örnek olarak Inedit gösterilebilir. Firma tekstil baskıcılığı için neoStampa9 isimli son versiyon taramalı görüntü işleyicisini tanıtmıştır. Renk geliştirme, renk profillerinin üç boyutlu görselleştirilmesi gibi özellikleri olan sistem, özellikle Endüstri 4.0 uygulamaları açısından bakıldığında baskı sunucusuna dayalı yeni bir planlama sistemini içermektedir. Bu sistem, kullanıcıların direkt olarak kendi tasarım istasyonlarından baskı yapabilmelerine ve aynı bilgisayar ile farklı makineleri kontrol edebilmelerine olanak sağlamaktadır.

Tekstil terbiye makineleri
Tekstil terbiye makineleri açısından ise fuarda çok çarpıcı yenilikler görülmemektedir. Flotte oranlarında düşüşlerin hedeflenmesi, daha ekolojik boyama proseslerinin kullanılması, kurutma makinelerinde enerji geri kazanımı, yıkamalarda daha az su kullanımına yönelik makine tasarımları halen gündemdedir. Örneğin, Fong’s Europe, hidrolik HT boyama makinesini (THEN Smartflow TSF) tanıtmıştır. Flotte oranının pamuklu kumaşlar için 1:3,5, polyester için 1:2,5’e kadar düşürülebildiği iddia edilmektedir. Yeni geliştirilmiş düzeler, kumaş hareketinin çıkrık kullanılmadan hidrolik olarak sağlanmasına olanak vermektedir. Rotasyon hızları otomatik olarak kontrol edilebilen yığma (pastallama) tertibatları ile halat düğümlenmesi önlenmekte ve minimum kazan hacmi ile maksimum yükleme kapasitesi sağlanabilmektedir. Ayrıca, kumaşların hidrolik olarak hareket ettirilmesinin işlem sırasındaki gerilimi azalttığı ve elastanlı kumaşlar için özellikle avantajlı olacağı belirtilmiştir. Ayrıca otomatik dozajlama sistemine sahip kimyasal hazırlama ünitesi, THEN sıcaklık yönetim sistemi ile kombine olarak çalışmakta böylece boya ve yardımcı maddeler daha iyi çözünmüş ve ilave banyo işlem sıcaklığına hızlı bir şekilde yükseltilmiş olarak ilave edildiğinden reçete sapmaları önlenebilmektedir. Monforts firması denim terbiyesi için yeni multi-colour yarn dyeing system (CYD) prosesini tanıtmıştır. CYD çok renkli iplik boyama prosesi Econtrol yöntemini esas almakta ve ön terbiye işlemleri için Eco Bleach sisteminin prosese entegrasyonunu içermektedir. Eco Bleach sistemi yıkama üniteleri ile kombine edilmiştir ve ardından malzeme hemen boyama işlemine girmektedir. Böylece atık su ve kimyasallardan önemli tasarruf sağlandığı bildirilmiştir. Bu sistemin özellikle denim üreticileri için ilgi çekici olduğu belirtilmektedir. Monforts ayrıca Montex ramözün yeni versiyonunu tanıtmıştır. Enerji tüketimi açısından optimize edilmiş makine entegre ısı geri kazanımı ve atık havadaki yağ, lif uçuntuları ile vaks partiküllerinin uzaklaştırıldığı entegre MonforClean modülünü içermektedir. Atık hava ile ısıtılan temiz hava, kurutma kamaralarına gönderilmekte veya brülör yanma havası olarak kullanılabilmektedir. Ayrıca ramözün giriş ve çıkışlarındaki sıcak hava kayıplarının azaltılabildiği patentli bir giriş-çıkış ünitesi sunulmuştur.
Fuarda yer alan boya-terbiye, kimyasal madde firmaları da sürdürülebilir, çevre dostu, daha az su ve enerji tüketen terbiye proseslerinin geliştirilmesi yönündeki malzemelerini tanıtmıştır.
Fuarda ilginç bir sergileme olarak Technical University of Liberec’in nanolif kaplı kompozit ipliklerin üretildiği laboratuvar ölçekli yeni bir iğnesiz elektrolif çekim sistemini tanıtması örnek gösterilebilir. Bu sistemde oluklu bir borunun üst kısmındaki bölgeye akıtılan polimer çözeltisinden nanolif elde edilmekte ve bu nanolifler makinenin üst kısmından geçen filament polyester ipliğine sarılmaktadır. Böylece özde filament polyester dışta nanolif bulunan kompozit iplikler üretilebilmekte, örme ve dokuma gibi klasik tekstil yapılarına nanoliflerin entagrasyonu sağlanabilmektedir. Ancak nanoliflerin polyester iplik üzerinen sıyrılma problemi mevcuttur.
Test ve laboratuvar cihazlarında açısından SDL Atlas firmasının geliştirdiği kumaşların ıslandıktan sonra kuruma performanslarının ölçülebildiği test cihazı ilgi çekici bulunmuştur. DryRate201 isimli ölçüm cihazında, kumaş yüzey sıcaklığından yararlanılarak kuruma süresi ölçülmekte ve kuruma hızı hesaplanabilmektedir.

Hedef: Düşük enerji, yüksek hız, yüksek verim
Gnel olarak fuara ilginin hem katılımcı hem de ziyaretçi açısından çok yüksek olduğu gözlenmiştir. Dokuma ve örme makinesi üreticileri konvansiyonel ürünlerin yanı sıra, teknik tekstil ürünlerinin üretimi ile ilgili makineler de sergilemişlerdir. Tekstil sektörünün her alanında çevreci ve sürdürülebilir makine, yöntem, ham madde ve kimyasalların geliştirilmesi yönünde büyük bir çalışmanın olduğu görülmüştür. Bunun yanı sıra tüm tekstil sektörünün her alanında yazılım ve otomasyonun ön plana çıktığı tespit edilmiştir.
Fuarda sergilenen dokuma makinelerinde firmaların temel hedeflerinin düşük enerji tüketimine sahip, yüksek hızlarda ve yüksek verimlilikte çalışan makinelerin geliştirilmesi olduğu gözlenmiştir. Bunun yanı sıra firmalar, çalışılması nispeten zor olan teknik ipliklerin ve çok ince, hassas ipliklerin verimli, hızlı şekilde dokunabilmeleri için geliştirdikleri makineleri de sergilemişlerdir.
Gerek dokuma, gerek örme makineleri üreten firmalar, konvansiyonel ürünlerin üretiminin yanı sıra teknik tekstil ürünlerinin de üretimleri için geliştirdikleri makinelerini tanıttılar.
Çevreye duyarlılığın arttığı günümüzde, tekstil sektöründe de atıkların geri dönüşümü (recycling) konusuna ilgi hızla büyümektedir. Bu durum fuarda da gözlenmiştir. Fuara, geri dönüşüm alanında makine üreten veya çalışan pek çok firma katılmıştır.
Aşağıda fuara katılan firmalardan en dikkat çekicileri ile ilgili özet bilgiler verilmiştir:
Oerlikon Barmag: Firma, bu fuarda daha önce polyesterden FDY iplik üretimi için geliştirdiği ‘Wings’ isimli makinenin poliamid 6’dan FDY iplik üretimi için tasarlanmış modelini tanıttı. Bu makine sayesinde, bir pozisyonda üretilen bobin sayısı 12’den 24’e çıkabilecek. Ayrıca makinede yapılan düzenlemeler sayesinde, üretilen ipliğin kalitesinde ve ipliğin boya alımında iyileşme sağlanabilecek.
Oerlikon Neumag: Firma, halı üretiminde kullanılan hacimli sürekli filament (BCF) iplik sektörü için geliştirdiği ‘BCF S8’ makinesini tanıttı. Firma bu makine ile 2,5 dpf’e varan incelikte ve bobin başına 700 adet filamente çıkabilen farklı halı ipliklerinin üretilebileceğini bildirdi. Ayrıca firma üreticileri, bu makine sayesinde daha az enerji kullanarak daha verimli üretim yapabileceklerini, dolayısı ile üretim maliyetlerini düşürebileceklerini vurguladı.
Saurer: Firma fuarda ‘Autoairo’ isimli hava-jetli iplik eğirme makinesini tanıttı. Bu makine sayesinde daha hızlı ve verimli üretim yapılabileceğini belirten firma yetkilileri, aynı zamanda her bir makinede eş zamanlı olarak dörde kadar farklı tipte üretim yapılabileceğini açıkladı. Firma aynı zamanda, makinedeki özel donanımlar sayesinde daha temiz iplikler ve sarımı iyi yapılmış bobinler elde edilebileceğini bildirdi.
Saurer Temco friksiyon diskleri: Yalancı büküm yöntemi ile tekstüre yapan makineler için poliüretan friksiyon diskleri üreten firma, bu fuarda ‘Temco Cool Flow’ tekstüre disklerini tanıttı. Bu diskler, çapı boyunca sahip olduğu oyuk nedeniyle daha iyi ısı transferi sağlıyor ve dolayısı ile daha az ısınıyor. Bu sayede disklerin kullanım ömürleri ve iplik kalitesi artıyor. Disklerin kullanım sürelerinin artması, maliyetleri de azaltıyor.
Ağteks: Fuarda en dikkat çeken firmalardan biri de Türk firması Ağteks’di. Fonksiyonel büküm makinelerinde uzman olan firma bu fuarda patentini aldığı farklı elektronik kontrol ünitelerini tanıttı. Her biri başarılı bir Ar-Ge çalışmasının sonucu olan bu ürünlerin sektörde önemli bir açığı kapatacağı düşünülüyor.
Else Tekstil: Çevreci yaklaşımların arttığı günümüzde atık tekstil malzemelerinin geri dönüşümleri ile iplik üretimi giderek önem kazanıyor. Bir Türk firması olan Else, Bornewa markası adı altında geri dönüşümlü pamuk elyafı içeren karışım iplikler üretiyor. Firma, piyasadan gelen talepler doğrultusunda pamuk dışındaki kesikli liflerin geri dönüşümü ile ilgili çalışmalar da yapıyor. Firma bu çalışmaları nedeniyle hem yurt içindeki hem de yurt dışındaki müşterilerden büyük ilgi görüyor.